Zichtbare geschiedenis van de landbouw
Gepubliceerd op in Cultureel Erfgoed.
De Friese en Groningse kust wordt gekenmerkt door kwelderwallen, terpen, dijken en oude waterlopen. Minder bekend zijn de kruinige percelen of bolle akkers, die op de kwelder- en oeverwallen liggen. In het noordelijke zeekleigebied worden met de term ‘kruinige percelen’ bolliggende bouwlanden (akkers) bedoeld. Typisch voor deze akkers is dat ze in het midden aanzienlijk hoger zijn dan aan de zijkanten.
Ontstaan kruinige percelen
Deze zogeheten kruinigheid komt door eeuwenlange grondbewerking. De grond werd hierbij naar het midden van het perceel geploegd, om de afwatering te verbeteren. Regenwater kon zo over de oppervlakte van de kleigronden gemakkelijker afvloeien. De kruinige percelen kennen vermoedelijk een middeleeuwse oorsprong, al is dat in de praktijk lastig vast te stellen. Kruinige percelen maken de geschiedenis van de landbouw zichtbaar. Ze vormen samen met de terpen, dijken en sloten een landschappelijk geheel, een zogenaamd ensemble.
Waarderend onderzoek kruinige percelen
Door veranderingen in de landbouw, ruilverkavelingen en andere ruimtelijke ontwikkelingen zijn er sinds de jaren ’50 veel van deze kruinige percelen verdwenen. Vanwege de vaststelling van de bestemmingsplannen voor het buitengebied, waarin ook cultuurhistorische waarden moeten worden opgenomen, hebben we in 2013 en 2022 uitgebreid (waarderend) onderzoek laten verrichten door Cultuurland Advies.
Uit het onderzoek is gebleken dat in onze gemeente de meeste kruinige percelen voorkomen langs de voormalige Marneslenk. Daarnaast zijn er enkele kruinige percelen aanwezig op de andere kwelder- en oeverwallen binnen de gemeente. Bijvoorbeeld langs de westelijke kustlijn en de voormalige Middelzee. Kruinige percelen waren een belangrijk onderdeel van de middeleeuwse landbouw. Ze hebben dan ook een hoge tot zeer hoge cultuurhistorische waarde.
Behoud kruinige percelen
De kruinige percelen hebben tegenwoordig geen economisch nut meer en zijn vaak een doorn in het oog bij de moderne agrarische bedrijfsvoering. Hierdoor zijn de kwetsbaar en dreigen ze te verdwijnen door egalisatie. Dit is de afgelopen decennia op veel locaties al gebeurd. Daarmee gaan niet alleen bijzondere cultuurhistorische elementen verloren, maar ook het verhaal van het gebied. Het is dan ook belangrijk om de nog aanwezige kruinige percelen, die ten slotte de geschiedenis van de landbouw zichtbaar maken, te behouden. Ze zijn daarom beschermd in het Omgevingsplan.
Daarnaast zijn de kruinige percelen (en ook de kwelderwallen) in tegenstelling tot de terpen relatief onbekend bij veel inwoners, grondeigenaren of bezoekers. Zij zijn zich niet bewust van het bestaan ervan. Bewustwording is daarin belangrijk om inwoners, bezoekers en grondeigenaren te laten begrijpen waarom we deze percelen graag herkenbaar en beleefbaar willen houden.
Dit artikel is onderdeel van de Nieuwsbrief Cultureel Erfgoed. Wil je op de hoogte van het laatste Cultureel Erfgoed nieuws blijven? Meld je aan voor de Nieuwsbrief Cultureel Erfgoed. Deze verschijnt 2x per jaar.
Zie ook
- Voorwoord wethouder Petra van den Akker
- Even binnenkijken in Piaam
- In de Erfgoedschijnwerper: Marjan Zijlstra
- Het Detail – telmerken
- Joodse begraafplaats Sneek opgeknapt
- Subsidie cultuurlandschap
- De archiefschatten van Súdwest-Fryslân
- Metaaldetectie in onze gemeente
- Friese Zwanenhalsbanden in Museum De Tiid
- Wat een bijzondere shitzooi!