Een bijzonder onbekend WO II-verleden weer zichtbaar: de Nederlandse Arbeidsdienstkampen
Gepubliceerd op in Cultureel Erfgoed.
Er is veel onbekend over de Nederlandse Arbeidsdienstkampen (NAD) in Nederland. In Fryslân lagen er zeven, waaronder één in Workum. It Romme Fjild, ook wel het Oranjekamp genaamd, was zelfs in Workum een relatief onbekend verhaal. Johan Bouwhuis, voorzitter van Museum Warkums Erfskip, vond na 80 jaar bevrijding de tijd meer dan rijp om daar verandering in te brengen.
Afgelopen mei is er daarom een prachtige expositie geopend op de zolder van het voormalige Stadhuis van Workum. Deze expositie is te bezoeken tot eind november 2026. Daarnaast wordt er een boek over deze geschiedenis geschreven. Ook wordt er een onderwijsprogramma ontwikkeld voor de drie bassischolen die op het voormalige terrein zijn gevestigd. Verder komen er wandelroutes naar de werklocaties van de mannen die werkten in het Arbeidsdienstkamp en een metaaldetector-zoekdag voor kinderen.
De spade als symbool voor het zware buitenwerk
De NAD werd in 1941 door de Duitse bezetter opgericht om het land te bewerken. Bewerkingen als diepspitten, oogsten, ontginningen en bedijkingen. De sloot die achter het strand bij It Soal loopt wordt in de volksmond niet voor niets de soldatengracht genoemd. Volgens overlevering zou deze greppel ook door het NAD Workum zijn aangelegd.
In eerste instantie was deelname van jongemannen nog vrijwillig, maar vanaf 1942 werden er steeds meer mannen opgeroepen voor de verplichte arbeid. Het symbool dat men hiervoor gebruikte, was een spade die werd gedragen als een geweer, een duidelijke verwijzing naar de nationaalsocialistische ideologie. Iedere lichting bestond uit bijna 200 jongemannen die er ongeveer 5,5 maand verbleven. Doorgaans kwamen ze uit het westen van het land, vooral uit stedelijke gebieden. Sport speelde, naast het werk, een belangrijke rol in hun dagelijkse leven.
Vrijwel niets meer zichtbaar
Na de bevrijding werd het kamp afgebroken. In 1953 werd het onderdeel van het park van het verzorgingshuis Mariënacker. Net zoals de andere NAD-kampen is er vrijwel niks overgebleven van It Romme Fjild. De ingang van het park van het verzorgingshuis en die van het kamp liggen op ongeveer dezelfde locatie. Verder staat er nog een vervallen gebouwtje, waar vroeger een pomp zat om het kamp droog te houden.
“Hoewel dit architectonisch niet een heel spannend gebouwtje is, is het wel het laatste restant van de kampperiode hier,” aldus Bouwhuis. “In samenwerking met de gemeente onderzoeken we of we het kunnen behouden én kunnen voorzien van een informatiebord, zodat er ook na de tentoonstelling een vaste informatiepunt blijft bestaan.”
Beelden als drager van het verhaal van het verleden
Gelukkig hebben we de foto’s nog. In Workum werden tientallen foto’s gemaakt, die als ansichtkaart werden uitgegeven. It Rommefjild diende als een soort voorbeeldkamp en de foto’s waren bedoeld als reclame voor de orde, tucht en verbondenheid die er heerste.
Nieuwsgierig geworden? Kom dan de tentoonstelling bezoeken.
Meer informatie vind je op de website Visit Friesland.
Dit artikel is onderdeel van de Nieuwsbrief Cultureel Erfgoed. Wil je op de hoogte van het laatste Cultureel Erfgoed nieuws blijven? Meld je aan voor de Nieuwsbrief Cultureel Erfgoed. Deze verschijnt 2x per jaar.
Zie ook
- Voorwoord Wethouder Petra van den Akker
- De toekomst van onze begraafplaatsen
- Doe mee aan de Open Monumentendag 2025!
- Binnenkijken in Hindeloopen
- Het bouwhistorisch detail - Balkenplafond
- De archiefschatten van Súdwest-Fryslân | Anton Dull
- In de Erfgoed schijnwerpers: André Buwalda
- Vloeren met verhalen
- Asbest, een populair bouwmateriaal