Een project waar we dit jaar mee willen starten is de herijking van de gemeentelijke monumentenlijst. Een project dat al een tijdje in ons erfgoedbeleid staat opgenomen.

Huidige lijst

De basis van de lijst is gelegd in de voormalige gemeenten Bolsward, Sneek en een heel klein deel in Nijefurd. In Súdwest-Fryslân zijn er de laatste jaren nog 18 objecten aangewezen, vooral op aanvraag van buitenaf. Hierdoor bestaat de lijst nu uit 145 objecten die de status van gemeentelijk monument hebben. In ons huidige erfgoedbeleid hebben we al aangegeven dat we momenteel maar beperkt gemeentelijke monumenten aanwijzen, omdat we eerst een herijking van de lijst willen.

De manier waarop een object wordt aangewezen als monument verschilt nogal. Een deel is op basis van inventarisatie van het Steunpunt Monumentenzorg Fryslan, een deel is op basis van een inventarisatie van welstands- en monumentencommissie Hûs en Hiem en een deel is op basis van individuele onderzoeken. Op deze manier is de basis nooit gelijk.

Het is nu niet alleen de vraag of het kwaliteitsniveau wel gelijk is, maar ook waar we precies naartoe willen met de monumentenlijst? Zijn er niet te veel dezelfde soort panden aangewezen? Of missen er wellicht hele bijzondere objecten op de lijst?

Inventarisatie Steunpunt Monumentenzorg Fryslan

Voordat we weten waar we heen willen met onze gemeentelijke monumentenlijst, moeten we eerst weten waar we nu staan met de huidige lijst. Dit willen we gaan doen door de bestaande lijst te analyseren. Afgelopen jaar hebben we de bestaande gemeentelijke monumenten opnieuw laten beoordelen door het Steunpunt Monumentenzorg Fryslan. Hieruit bleek dat de lijst qua punten flink varieert.  Zo zijn er monumenten met slechts 11 punten, maar ook met 25 punten. Alleen bleek al snel dat we de lijst niet alleen op punten willen beoordelen. De inventarisatie is een mooie eerste scan om te bepalen of een object over voldoende monumentale waarde beschikt.

Hoe willen we dit doen?

We gaan eerst ons bestaande monumentenbestand analyseren door ze in te delen in categorieën. Hierdoor hopen we goed inzichtelijk te krijgen of er monumenten ontbreken in de huidige lijst, of dat er wellicht categorieën oververtegenwoordigd zijn. Hierbij moet je denken aan bouwperiode, oorspronkelijke gebruiksfunctie, de waardering van het Steunpunt en de cultuurhistorische waarde van het monument.

Als laatste willen we het object ook categoriseren in hoe deze past bij de geschiedenislijn, oftewel het verhaal van Súdwest-Fryslân.  Om te toetsen of de bestaande monumentenlijst representatief is voor onze gemeente willen we gaan kijken naar de belangrijkste geschiedenislijnen van onze dorpen en steden. En dit is meteen ook het moeilijkste onderdeel. Want alle 89 dorpen en steden in ons grondgebied hebben allemaal hun eigen ontstaansgeschiedenis en verhaal. Hiervoor willen we dan ook de hulp inschakelen van een bureau.  Hierin zien we de link met de voor ons zo gewenste dorpen- en stedenbiografie, die we graag willen ontwikkelen voor onze gemeente. Wij zien dit als een onmisbaar onderdeel nu er zoveel vraag is naar woningbouw in veel dorpen en steden. Want uitbreiding van dorpen heeft veel impact op onze leefomgeving en kun je maar één keer goed doen. 

Hiervoor is het van belang de ontstaansgeschiedenis van het dorp goed te kennen evenals de belangrijkste kernwaarden van het dorp. Pas als je deze gegevens weet, kun je ook een goede analyse maken om te bekijken waar de beste ontwikkelingsmogelijkheden zijn.

Wat is nu ons toekomstdoel?

Middels de analyse willen we ervoor zorgen dat de beoordelingscriteria van de huidige lijst voor alle gemeentelijke monumenten gelijk zijn. Vervolgens streven we naar een evenwichtige lijst die alle categorieën omvat. Dit zou er toe kunnen leiden dat panden van de huidige lijst geschrapt kunnen worden.

Ons doel is ook om een duidelijke toekomstvisie te scheppen voor het aanwijsbeleid voor gemeentelijke monumenten. Het moet voor iedereen helder zijn wanneer een object in aanmerking  komt voor de aanwijzing als gemeentelijk monument.  Verder gaan wij kijken of er objecten ontbreken. Het is van belang om hierbij niet alleen te kijken naar de gemeentelijke monumenten, maar deze ook met de lijst van rijksmonumenten in ons grondgebied te vergelijken. Een aangewezen object moet echt een waardevolle aanvulling zijn op het portfolio van monumenten in de gemeente Súdwest-Fryslân.