De herinnering aan de Tweede Wereldoorlog leeft voort. Steeds minder direct en steeds meer via verhalen, beelden en voorwerpen. Ze worden bewaard als erfgoed om met elkaar te delen. Of dat altijd lukt, is maar de vraag.

Johannes Hoekema, in het bezit van een enorm archief over de jaren 1940-1945, is vrijwilliger bij de Oorlogszolder, het Kazemattenmuseum en maakt deel uit van de Lancaster Werkgroep.

Johannes Hoekema, een amateur oorlogshistoricus

In de wandelgangen is wel eens gesproken over de term "amateur oorlogshistoricus." Johannes kan een glimlach niet onderdrukken als hij dit hoort. Hij vertelt voornamelijk gedreven te worden door de drang om de verhalen achter oorlogsmonumenten en grafstenen van jonge oorlogsslachtoffers te ontdekken en deze verhalen door te geven. Op de oorlogszolder in Workum laat hij mappen vol naslagwerk zien, recentelijk nog aangevuld met alle achtergrondinformatie van elk bemanningslid van de onlangs uit het IJsselmeer geborgen Lancaster.

“Machtich moai en tige tankber wurk!” 

Ontstaan en ontwikkelen interesse

Zijn interesse vindt de oorsprong door verhalen van zijn vader en pake. Pake zat bij de brandweer en werd tijdens WOII als brandweerman regelmatig opgeroepen. Zo ook voor hulp bij de crash van de Hampden AE 248 bij Koudum. Het grootste gedeelte van het wrak stortte neer op de plek waar nu het woonzorgcentrum De Finke is gevestigd. Pake haastte zich naar de locatie van de crash, klaar om zijn plicht als brandweerman te vervullen. Maar onderweg drong het tot hem door dat hij iets belangrijks vergeten was: zijn speciale brandweerband, het kenmerk van zijn functie. Zonder die band zou hij niet als brandweerman herkenbaar zijn en dat bracht het risico met zich mee dat hij zou worden opgepakt. Zonder aarzeling draaide pake zijn fiets om en racete naar huis om de band te halen. De aanblik van de crash moet verschrikkelijk zijn geweest. Drie van de vier bemanningsleden van de Hampden waren omgekomen. Alleen de piloot had meer geluk gehad en wist met zijn parachute aan de dood te ontsnappen.

Ook de verhalen die hij als jongetje van zijn vader hoorde over de gebeurtenissen in Koudum tijdens de oorlog, hebben grote indruk op hem gemaakt.

Waarom is oorlogshistorie zo waardevol?

Het is volgens Johannes erg belangrijk om aan anderen over te brengen hoe het was en wat mensen hebben opgeofferd. Hoe kunnen we mensen bewust maken van de betekenis van oorlogsslachtoffers voor ons? De geschiedenis heeft inmiddels overduidelijk aangetoond dat oorlog nooit vrede brengt. Er is altijd wel ergens op aarde een plaats waar oorlog heerst.

Op wat voor manier zet jij je in voor ons cultureel erfgoed?

Je kunt Johannes veel vinden op de Kazematten, waar hij regelmatig rondleidingen geeft. Daarnaast is hij vaak aanwezig in de Waag in Workum. Daar begeleidt hij geïnteresseerden naar het oude gedeelte van het gemeentehuis. De zolder van dit gemeentehuis is omgebouwd tot een oorlogszolder. Samen met de helaas inmiddels overleden Jan Pieter Dijkstra heeft Johannes zich ingezet om hiervoor uitgebreide informatie door te spelen aan Warkums Erfskip, die deze oorlogszolder heeft gerealiseerd. Hier vind je o.a. het complete archief van de fietsende koerierster voor het verzet Tiny van Workum (Tiny de Jong). Bovendien zijn er diverse attributen uit de oorlog te bewonderen en is er speciale aandacht voor andere verzetsstrijders uit Workum en omgeving.

Al 15 jaar lang verzorgt Johannes rondleidingen over het terrein, maar ook bij het Kazemattenmuseum in Kornwerderzand. Johannes vertelt tijdens de rondleidingen dan de verhalen achter de aanwezige oorlogsrelikwieën, zoals foto’s, kranten, persoonlijke bezittingen, wapens, munitie en nog veel meer. Hij merkt dat zijn verhalen indruk maken. Het publiek is vaak zichtbaar geraakt.

Als lid van de Lancaster Werkgroep (onderdeel van Warkums Erfskip) zet Johannes zich actief in voor het herdenken en eren van de omgekomen bemanningsleden van de Lancaster W4888. Dit vliegtuig stortte op 5 mei 1943 neer tijdens een mislukte noodlanding in het Warkumer Nijlân.  Dankzij bijdragen van (overheids)instanties, stichtingen, fondsen en particulieren werd op 16 april 2015 op deze locatie een prachtige gedenkplaat onthuld op initiatief van de Lancaster Werkgroep.

Daarnaast plaatst hij al jaren samen met de Lancaster werkgroep tijdens kerstavond lichtjes bij de graven van de bemanningsleden van de Lancaster W4888 en ED603.

Voortzetten van deze missie

Gelukkig delen de zonen André (1971) en Feike (1976) inmiddels deze passie van Johannes. Samen met zijn zonen gaat hij dan ook regelmatig op route langs oorlogsgraven en oorlogsmonumenten.

Alles wat Johannes ontdekt over de oorlog bewaart hij zorgvuldig in de door hem samengestelde mappen. Op mijn vraag wat er in de toekomst met dit geweldige naslagwerk moet gebeuren heeft Johannes nog geen antwoord. Mogelijk zetten zijn zonen zijn werk voort. Ook heeft Johannes zijn kleindochter al eens aangeboden de documenten voor Johannes te digitaliseren, maar voor nu houdt Johannes de mappen het liefst nog in eigen beheer.

“Ik moat der net oan tinke dat der bak kofje oer de stikken hinne giet!”

Wat zijn je meest bijzondere ontdekkingen?

Alles wat Johannes te horen krijgt over achtergronden en verhalen van de WOII zijn bijzonder voor hem en reden om zaken verder uit te zoeken. Zo was hij laatst nog in het Fries Scheepvaartmuseum in Sneek, waar hij een bezoek bracht aan de herinneringsplaquette van de familie Lever (de grondleggers van het verzet in Sneek). Hier raakte hij in gesprek over de mogelijke connectie tussen Tiny van Workum en deze verzetsfamilie. Welke connectie dit was hoopt Johannes ooit ook zeker verder uit te diepen.

Johannes vertelt ook dat iemand onlangs een dolk uit de WOII bij hem bracht. Deze dolk was gevonden achter het dakbeschot van een oude boerderij. Grote kans dat deze daar is achter gelaten door een onderduiker, maar helaas wist ook de persoon die hem bracht niet het verhaal erachter.

Een ander opmerkelijk moment voor Johannes was de berging van de Lancaster ED603 in het IJsselmeer in september. Hij heeft dit hele proces met grote belangstelling gevolgd. Als kers op de taart kreeg Johannes de kans om in het kader van deze berging een speciale rondleiding te geven aan de kinderen door de Kazematten.

Hoe houd je het spannend en actueel?

Samen met zijn collega vrijwilligers is Johannes voortdurend op zoek naar boeiende en creatieve manieren om de ervaring van het bezoek nog indrukwekkender te maken. Zo is er sinds kort op de oorlogszolder ook een onderduikersruimte te vinden. In de krappe ruimte onder het dakbeschot krijg je een indruk van hoe het moet zijn geweest om ondergedoken te zitten.

Op de Kazematten is in de herfstvakantie voor kinderen de Coole Kidsnacht georganiseerd! Via de donkere paden moesten de kids op zoek naar de ingang van de kazematten om opdrachten uit te voeren en het zoeklicht te bedienen. Hoe leuk is dat! Zo blijven ze voortdurend op zoek naar manieren om met name de jeugd bewust te maken van de ingrijpende gebeurtenissen en de offers die tijdens de Tweede Wereldoorlog hebben plaatsgevonden.

Dit artikel is onderdeel van de Nieuwsbrief Cultureel Erfgoed. Wil je op de hoogte van het laatste Cultureel Erfgoed nieuws blijven? Meld je aan voor de tweejaarlijkse Nieuwsbrief Cultureel Erfgoed via het aanmeldformulier.

Zie ook

• KOM visserij te Molkwerum
• Bijzondere vondst/uitgelicht object: De Bommenwerper pan van Pea Reitsma-Bult
• Binnenkijken bij De Skatting 18 in Heeg
• Het bouwhistorisch detail – de klisklezoor
• Het schoonmaken van historische gevels
• De archiefschatten van Súdwest-Fryslân
• Nieuwe webpagina voor kerkeigenaren en beheerders
• Wat zijn de gevolgen van de invoering Omgevingswet voor Erfgoedbeleid