Hoe de Snow Goose van het rechte pad week en daarmee Bolsward redde

Gepubliceerd op vrijdag 28 juni 2024 in Cultureel Erfgoed.

Een grotere pech dan wat de Amerikaanse B-24 bommenwerper Snow Goose is overkomen, kun je je eigenlijk moeilijk voorstellen. Zij steeg op 22 december 1942 op met 10 bemanningsleden uit Norfolk, Engeland. Ze was zwaarbeladen met munitie voor een bombardement op een spoorwegemplacement in Osnabrück, Duitsland. Hier krijgt zij echter geen kans om haar lading te droppen en ze keerde tevergeefs om naar de vliegbasis. Daar kwam zij nooit aan:

“Op heden 23 december 1943 verklaar ik Arjen van der Hauw, Hoofdwachtmeester Chef van het Gemeentelijk Politiecorps te Bolsward en Hoofd van de luchtbeschermingsdienst in deze gemeente het navolgende: Op 22 december 1943 des namiddag te omstreeks 2.40 uur (14.40 uur) trokken er verschillende vliegtuigen over de kom der stad Bolsward en werd in de omgeving van Bolsward in de lucht gehoord dat vliegtuigen op elkander schoten.  Ik zag omstreeks 2.40 uur des namiddags een vliegtuig uit de lucht die zwaarbewolkt was naar beneden vallen. Het vliegtuig kwam neer in een stuk weiland ongeveer 800 meter buiten de bebouwde kom der gemeente gelegen. Er zijn tijdens de val geen vliegers afgesprongen of bommen afgeworpen in deze gemeente. Wel werd een bom afgeworpen op ongeveer 2 kilometer afstand in de gemeente Wonseradeel. Ik liet dit per telefoon doorgeven aan de gemeente-veldwachter te Tjerkwerd.” (Gemeentepolitie Bolsward Proces-Verbaal)

Een vliegende doodskist

De B-24 was ontworpen om bommen te vervoeren en de bemanning zat niet erg comfortabel. Het vliegtuig was erg vatbaar voor brand, vanwege de plaatsing van de brandstoftanks. En als het vliegtuig eenmaal ernstig was beschadigd, was het niet lang in de lucht te houden. Het gangpad van de cockpit naar de enige uitgang bij de staart was erg smal. Het was een uitdaging om met een parachute op de rug op tijd de uitgang te bereiken. Dit vliegtuig was dan ook niet populair bij het personeel, het werd ook wel de vliegende doodskist genoemd.

“Op grond van de ooggetuigenverslagen, waaronder die van mijn vader, lijkt het erop dat het vliegtuig in een rechte lijn op Bolsward afkwam, al brandend. Om vervolgens vlak voor Bolsward nog een draai te maken om zo vlak buiten de stad neer te kunnen storten. Hiermee heeft de dappere bemanning burgerdoden weten te voorkomen. Dit moet de piloot bewust hebben gedaan in zijn laatste momenten, hulde”, aldus Tonny Witteveen.

Duizend gulden voor demping explosiekrater

De Snow Goose stortte neer in het weiland van de familie Witteveen. Het verhaal is aan Tonny overgeleverd door zijn vader. Zijn vader wilde na de crash direct helpen, maar werd weggestuurd door de politie. Het risico op ontploffing was te groot, men wilde terecht geen risico nemen. Ook al wisten zij toen niet dat de lading helemaal niet was gelost, de brandstoftanks waren sowieso gevaarlijk. Bovendien was er grote kans dat de bemanning al was overleden.   

“Ik heb mij persoonlijk, dadelijk na het neerstorten van het vliegtuig ervan overtuigd, of er nog levende personen in het wrak aanwezig waren, maar ik hoorde vlak bij het vliegtuig geen geluid. Wel zag ik lijken liggen, die echter niet te bergen waren. Te omstreeks 5.30 ontplofte er een bom uit het vliegtuig. Na een kwartier ontploften er nog twee en omstreeks 6.30 uur (18.30), volgde er een zeer zware ontploffing, die tot kilometers in de omgeving te horen was en op grote afstand de glasruiten deed springen” , aldus de hoofdwachtmeester (Gemeentepolitie Bolsward Proces-Verbaal).

Als gevolg van deze explosies ontstond een krater van 8 meter diep en 30 meter middellijn. Het wrak en de stoffelijke resten van de bemanning zijn weggehaald. Voor 1000 gulden werd de krater vervolgens opgevuld door een aannemer uit de omgeving. Na de oorlog werd de bemanning herbegraven in de Verenigde Staten.

Persoonlijke spullen van de bemanning

Af en toe duiken er nog bijzondere objecten op. De vondst in 2007 van de zogenaamde Pilot Wing nabij de crash locatie, een onderscheiding die men kreeg bij afronding van de pilotenopleiding, spreekt tot de verbeelding. Het prachtstuk moet zijn geweest van piloot Norman Nelson of copiloot George Clark en is teruggegeven aan de nabestaanden.

Veel objecten bevinden zich in de collectie van Tonny. Hierbij zitten ook persoonlijke objecten zoals brieven en handschoenen van de piloot Nelson, die hij van de nabestaanden heeft gekregen. Hij heeft nog regelmatig contact met de nabestaanden. Het vliegtuig is onderdeel van zijn familie DNA geworden. Het heeft een enorme impact op zijn jeugd gehad dat zijn vader als jongeman de crash mee heeft gemaakt. Hij denkt bijna elke dag nog aan de dappere mannen, die hun leven gaven voor onze bevrijding en daarbij ook nog eens hebben voorkomen hebben dat Bolsward aan een ramp ontsnapte. Met zijn inmiddels overleden neef Henk heeft hij in 2008 een monument op de crashlocatie opgericht. 

“Zo’n gebeurtenis leert je heel goed te relativeren en je eigen leven in vrijheid extra te waarderen. Je bent pas echt dood als je bent vergeten”, aldus Tonny.

Tonny hoopt dat volgende generaties de Snow Goose in ere zullen houden. Mocht men meer willen weten over de Snow Goose, dan kan men Tonny zijn gegevens opvragen via erfgoed@sudwestfryslan.nl.

Tot 1 september is er momenteel een tentoonstelling over de Tweede Wereldoorlog, waarin ook een deel van de collectie van Tonny is opgenomen, te zien in Cultuurhistorisch centrum De Tiid te Bolsward.