Agrarisch erfgoed bepalend voor ons mooie cultuurlandschap
Gepubliceerd op in Cultureel Erfgoed.
Ongeveer 65 procent van ons Friese landschap wordt gebruikt voor landbouw. Agrarisch erfgoed zoals boerderijen, schuren en bakhuisjes zijn dan ook beeldbepalend voor ons mooie cultuurlandschap. Maar dat niet alleen, het vakmanschap in de toenmalige manier van bouwen leert ons nu nog de fijne kneepjes van het vak.
Boerderijen in Súdwest-Fryslân
In totaal staan in Súdwest-Fryslân nu nog een kleine 2000 boerderijen. Vroeger waren dat veel meer, maar door de jaren heen zijn er veel verdwenen. De meeste boerderijen die er nu nog zijn, zijn gebouwd voor 1945. Ruim 900 boerderijen worden nog gebruikt als agrarische onderneming en evenveel boerderijen worden nu gebruikt als woonboerderij. De rest van de boerderijen hebben een andere functie gekregen, zoals onderwijs of als zorglocatie.
Invloed van schaalvergroting en moderne eisen
De schaalvergroting en moderne eisen hebben grote invloed op dit erfgoed. Boeren willen hun boerderij graag aanpassen aan de nieuwe normen. Ook stoppen veel boeren omdat het bedrijf niet langer rendabel is of omdat er geen opvolger is. Om leegstand te voorkomen, zoeken ze dan vaak naar een andere bestemming voor de boerderij. Een andere bestemming brengt vaak veranderingen met zich mee, zoals andere eisen voor bijvoorbeeld het daglicht, de indeling en het wooncomfort.
Het herbestemmen van (potentieel) leegstaande panden is per definitie circulair, omdat hierbij de locatie én materialen opnieuw worden gebruikt. Dit is een belangrijke doelstelling binnen onze gemeente. Een goede herbestemming is ook essentieel voor een correcte uitvoering van de Omgevingswet. Die streeft naar een goede balans tussen het benutten en beschermen van de fysieke leefomgeving, met behoud van kwaliteit.
Behoud van agrarisch erfgoed
In onze gemeente erkennen we het belang van het behoud van het agrarische erfgoed. In het erfgoedbeleid van 2021-2026 ‘Erfgoed is geen keus’ hebben we het voornemen opgenomen om een inventarisatie uit te voeren van de agrarische percelen, inclusief hun karakteristieke bouwwerken. De aanleiding hiervoor is de verwachte leegstand van het agrarisch vastgoed en daarmee de vroegtijdige signalering en kansen voor mogelijke herbestemming te ondervangen. Daarnaast ontbreekt het aan een overzicht van de karakteristieke bijgebouwen en hun betekenis op deze agrarische percelen. Dit onderzoek is nog niet gestart.
Inventarisatie naar karakteristieke bouwwerken
In het hoofdlijnenakkoord 2018-2022 staat dat ervoor is gekozen om een inventarisatie van het cultureel erfgoed in de kernen en het buitengebied per deelgebied uit te voeren. Op basis van deze inventarisatie kunnen in het bestemmingsplan karakteristieke panden en andere bijzondere objecten worden aangewezen. Tot nu toe zijn tijdens deze uitgebreide inventarisatie al 425 boerderijen beoordeeld op hun karakteristieke (kenmerkende) waarde. Deze inventarisatie zal naar verwachting begin 2025 volledig zijn afgerond. Vanaf november 2024 zullen nog eens 18 dorpen en steden (gedeeltelijk) worden geïnventariseerd. De buitengebieden, waar het meeste agrarisch erfgoed zich bevindt, zijn al bijna volledig geïnventariseerd.
Van de boerderijen die zijn geïnventariseerd, hebben ongeveer 275 boerderijen een karakteristieke status gekregen in het (tijdelijke) omgevingsplan. Deze status beschermt de panden: bij karakteristiek 1 geldt een sloopverbod, terwijl bij karakteristiek 2 de bouwmassa behouden moet blijven bij eventuele nieuwbouw. Ongeveer 50 boerderijen hebben al een monumentale status waardoor ze een goede bescherming hebben. Het merendeel hiervan zijn rijksmonumenten. Tot nu toe zijn vooral gebouwen in de historische binnenstad van Bolsward en Sneek aangewezen als gemeentelijke monumenten. Bij de herijking van het gemeentelijke monumentenbeleid zal worden beoordeeld of de huidige lijst van gemeentelijke monumenten evenwichtige weergave biedt van de (bouw)geschiedenis van Súdwest-Fryslân.
Wist je dat voor karakteristieke panden binnen onze gemeente ook subsidiemogelijkheden zijn voor het herstel van het historische dak?
Meer informatie over onze subsidieregelingen.
Andere interessante projecten
Naast de inventarisatie van karakteristieke panden zijn er nog verschillende andere interessante projecten bezig die te maken hebben met het behoud van het agrarisch erfgoed in onze gemeente.
Een van deze projecten is de Werkgroep Agrarisch Erfgoed. Hierin onderzoekt de Federatie van Grote Monumentengemeenten, in samenwerking met partners zoals de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed, Agrarisch Erfgoed Nederland en het Boerderijenfonds, in werkgroepverband hoe ze de ontwikkelingen rondom het agrarisch erfgoed kunnen benutten om het waardevolle agrarisch erfgoed te behouden. Daarbij kijken ze naar de gebouwen in relatie met het erf en het cultuurlandschap, met als doel te onderzoeken hoe agrarisch erfgoed kan worden gebruikt voor duurzame en passende herbestemmingen. Als gemeente Súdwest-Fryslân maken wij deel uit van deze werkgroep.
Gemeente Súdwest-Fryslân heeft de Taskforce Wonen opgericht met een tweeledige opdracht. Enerzijds onderzoekt de taskforce Wonen hoe woningbouwprocessen versneld kunnen worden en anderzijds doet de taskforce voorstellen om regelgeving te verruimen. Onlangs heeft de taskforce wonen van gemeente Súdwest-Fryslân bekend gemaakt dat zij bezig gaan met de pilot ‘wonen op boerenerven’.
Beleid en regelgeving staan momenteel de transformatie van boerenerven naar woningen in de weg. Súdwest-Fryslân streeft ernaar om hier verandering in te brengen. De Taskforce Wonen van de gemeente Súdwest-Fryslân wil graag samen met initiatiefnemers en partnerorganisaties bespreken wat er nodig is om woningbouw op boerenerven mogelijk te maken.
Nu worden leegkomende agrarische bedrijven vaak omgebouwd tot een (luxe)woonboerderij voor één gezin, of ze komen leeg te staan en raken in verval. De meerwaarde voor de gemeenschap daarvan is minimaal of zelfs negatief. Transformatie naar meerdere woningen is een kans om de waarde van boerenerven te behouden en zelfs de versterken. Het gaat hierbij om ontwikkelingen van meerdere woningen in schuren, of op het erf. Het is echter niet de bedoeling dat nog actieve agrarische bedrijven stoppen met de uitoefening van hun bedrijf om woningen te kunnen bouwen. Transformatie mag geen doel op zich worden.
Het feit dat sommige leegstaande agrarische bedrijf in verval raken, komt vaak doordat de mogelijkheden worden beperkt door de beschikbare boerenerven. Er is dan ook behoefte aan een nieuwe benadering van deze situatie. De zoektocht hiernaar is gestart. De taskforce wonen gaat samen met eigenaren van minimaal drie locaties in gesprek om op die concrete plek de transformatie te onderzoeken. Waar lopen we dan tegenaan? Moet het beleid veranderen? Of de provinciale regelgeving? Dat biedt dan een concrete to-do lijst waarmee we aan de slag kunnen gaan.
Ook de Provincie Fryslân, Rabobank en het samenwerkingsverband Transfarm worden hierbij betrokken. Samen met deze partijen zetten wij ons in voor de toekomstbestendigheid van boerenerven. Binnenkort is er een sessie met deze partners en de eigenaren van de pilotlocaties.
Dit artikel is onderdeel van de Nieuwsbrief Cultureel Erfgoed. Wil je op de hoogte van het laatste Cultureel Erfgoed nieuws blijven? Meld je aan voor de tweejaarlijkse Nieuwsbrief Cultureel Erfgoed via het aanmeldformulier.
Zie ook
- Voorwoord wethouder Petra van den Akker
- Hoe de Snow Goose van het rechte pad week en daarmee Bolsward redde
- Van kerktoren naar kerktoren, op de fiets door Súdwest-Fryslân
- Het bouwhistorisch detail – het sleutelstuk
- In de schijnwerpers: Roos Snijders
- De archiefschatten van Súdwest-Fryslân
- Welke subsidies zijn er voor monumenten?
- Doe mee aan de Open Monumentendag 2024!
- Open Monumentendag 2024