Samen werken aan de toekomst van de kerk
Steeds meer kerken verliezen hun functie als gebedshuis. Kerkgemeenschappen zijn bezig met oplossingen voor het blijven gebruiken van hun gebouw. Of ze zitten in een traject van afstoten en herbestemmen.
Daarom hebben wij samen met kerkeigenaren en beheerders gewerkt aan een praktische handreiking ‘Kerkenaanpak Súdwest-Fryslân’. Hierin staan uitgangspunten en handvatten, tips en ideeën voor wat je zelf kunt doen. Ook leggen we uit hoe we jou kunnen ondersteunen.
Kerkenpaspoort
Een kerkenpaspoort helpt je bij het bepalen van een mogelijke functie en de invulling van een kerkgebouw. Bij het opstellen van het kerkenpaspoort kijken we naar het gebouw zelf, de omgeving en de streek. De beste keus verschilt per kerk. Natuurlijk heeft religieus gebruik in het algemeen de voorkeur.
Wil je weten waar de kansen liggen voor jouw kerk? Wij stellen graag een kerkenpaspoort voor je op. Vraag een kerkenpaspoort aan.
Er zijn 5 mogelijke uitkomsten:
- Religieus gebruik
- Meervoudig gebruik (nevenactiviteiten)
- Publiek of privé gebruik
- Tijdelijke leegstand
- In het uiterste geval, slopen
Helpdesk Kerken
We hebben een Helpdesk Kerken. Hier kun je als (toekomstige) eigenaar en gebruiker terecht met allerlei vragen of ideeën, bijvoorbeeld:
- het voorleggen van ideeën
- informeren naar samenhang met andere kerken
- vragen over vergunningen
- tips over besluitvorming en uitvoering
- het herbestemming van een kerk
- vragen over kerken met- of zonder monumentenstatus
- het opstellen van een Kerkenpaspoort
De helpdesk is telefonisch bereikbaar via 140515 of stuur een e-mail naar kerken@sudwestfryslan.nl
Handige wegwijzer
De weg vinden naar de juiste informatie en hulp blijkt vaak lastig. Wij hebben hieronder alvast veel informatie voor jou verzameld. De wegwijzer staat ook in de handreiking 'Kerkenaanpak Súdwest-Fryslân'.
Subsidies, financiering onderhoud, restauratie of verbouwen
De stichting adviseert bij het plannen, voorbereiden en uitvoeren van onderhoud, restauratie of een verbouwing en kan projecten begeleiden. Ook voor hulp bij beheer en financiering kun je bij de stichting terecht.
De rijksoverheid wil de zorg voor beschermde monumenten stimuleren. Zij bieden subsidieregeling instandhouding monumenten (SIM) aan. Dit is een jaarlijkse subsidie voor regulier onderhoud van monumenten.
Subsidieregelingen voor rijksmonumenten
Voor rijksmonumenten heeft de Provincie Fryslân een subsidieregeling. Deze regeling wijzigt jaarlijks en kan voor onderhoud, restauratie of herbestemming zijn. De aanvraag is 1 keer per jaar open. Meestal kun je vanaf de 1e week van september een aanvraag doen.
Meer informatie over subsidieregelingen van de Provincie Fryslân
Verduurzamen van maatschappelijk vastgoed
Vanaf 18 september 2023 tot en met 5 oktober 2023 stelt de Provincie Fryslân subsidie beschikbaar voor het verduurzamen van maatschappelijk vastgoed. Zij doen dit omdat de panden belangrijk zijn voor de leefbaarheid in Friesland.
Meer informatie over de subsidieregeling verduurzaming maatschappelijk vastgoed
Wij hebben subsidieregelingen voor onderhoud aan:
- gemeentelijke monumenten (erfgoed)
- kerken zonder monumentenstatus
Het cultuurfonds voor Monumenten verstrekt leningen met lage rente. Dit wordt uitgevoerd door het Nationaal Restauratiefonds. Deze leningen zijn voor restauratie, herbestemming en verduurzaming van:
- gemeentelijke monumenten
- provinciale monumenten
- karakteristieke panden (volgens bestemmingsplan, omgevingsplan of de provinciale cultuurhistorische kaart)
De NRF ondersteunt financieel bij onderhoud, restauratie, herbestemmen, verduurzamen of de aankoop van rijksmonumenten of gemeentelijke monumenten. Via de NRF zijn leningen en hypotheken met een lage rente mogelijk. Ook helpen ze bij subsidies.
Voor projecten en restauraties van cultureel erfgoed zijn soms Europese subsidies mogelijk.
Advies onderhoud, restauratie of verbouwen
De stichting adviseert bij het plannen, voorbereiden en uitvoeren van onderhoud, restauratie of een verbouwing en kan projecten begeleiden. Ook voor hulp bij beheer en financiering kun je bij de stichting terecht.
Zij helpen bij het periodiek onderhoud en duurzaamheid. Het gaat om rijksmonumenten, gemeentelijke monumenten maar ook voor objecten met een cultuurhistorische waarde.
- Ze doen bouwkundige inspecties
- Geven praktische tips en adviezen
- Voeren klein (nood) herstel uit.
Een inspectierapport van de monumentenwacht biedt een goede basis voor een instandhoudingsplan.
Op de website van Monumentenwacht Fryslan vind je ook de handige Onderhoudswijzer.
Zij zetten zich in voor behoud, goed gebruik, professioneel beheer en bevorderen van belangstelling voor monumentale kerkgebouwen. Ook geven ze tips over onderhoud en restauratie in hun kennisbank.
Het Museum Catharijneconvent helpt je bij vragen over kerkinterieurs en religieuze voorwerpen. Erfgoedspecialisten van dit museum adviseren of begeleiden bij beheer en behoud, culturele waardebepaling en herbestemming.
Voor kerkgebouwen met een monumentale status gelden extra regels bij verbouwing. Bij restauraties die verder gaan dan regulier onderhoud en waarbij sprake is van vervanging van bestaand materiaal is vaak ook een vergunning nodig. Check of de werkzaamheden vergunning plichtig zijn via het Omgevingsloket.
Of neem contact met ons op:
- Helpdesk Kerken Súdwest-Fryslân, via kerken@sudwestfryslan.nl of bel met 14 0515.
- Team Vergunningen, via het contactformulier of bel met 14 0515.
De Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed is adviseur bij ingrepen in rijksmonumenten. De rijksdienst heeft specialisten op technisch- en waardestellend vlak.
Bij een ingrijpende verbouwing is het verstandig om een architect of bouwkundig tekenaar in te schakelen. Eén met kennis en gevoel bij de verbouw van een kerk. Stichting Erkende Restauratiekwaliteit Monumentenzorg (ERM) heeft een lijst met bedrijven met ervaring hebben.
Website van Stichting Erkende Restauratiekwaliteit Monumentenzorg
Wil je weten of jouw verbouwplannen voor een Rijksmonumentale kerk kans van slagen hebben? Bespreek de plannen met ons in het monumentenspreekuur. Zo’n overleg in het voortraject voorkomt misverstanden of vertraging in de ‘officiële’ aanvraag.
Hoe werkt het?
- Meld je plan bij ons aan door een vooroverleg in te plannen
- Wij zorgen voor de aanmelding bij het Steunpunt Monumentenzorg Fryslân.
- Adviseurs van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed, de Monumentencommissie van Hûs en Hiem en waar nodig de provincie Fryslân reageren op het plan.
Meer informatie of vraag een vooroverleg aan
Meer informatie over het monumentenspreekuur
Verbouwplannen voor een kerk zonder monumentale status bespreek je met de welstands-en monumentencommissie Hûs en Hiem. Dit kan ook voorafgaand aan het vergunningentraject via een vooroverleg.
Verduurzamen van een kerk
Duurzaam en energiezuinig omgaan met een kerkgebouw start vaak met kleine maatregelen, zoals thermostaat lager zetten, een tochtstrip en voorzetbeglazing. Vaak leveren kleine ingrepen meer op dan ingrijpende aanpassingen, waarbij het de vraag is of de investering zich terugverdient.
Een erkende bouwfysicus adviseert welke maatregelen het best bij het gebouw en gebruik passen.
Website van Stichting Erkende Restauratiekwaliteit Monumentenzorg
Er zijn verschillende websites met tips voor een duurzame en ‘groene’ kerk, zoals:
Het Nationaal Restauratiefonds (NRF) ondersteunt financieel ook bij het verduurzamen van een rijksmonument. Via het NRF zijn subsidies, leningen met lage rente en hypotheken mogelijk.
Vanuit het Iepen Mienskipfûns (IMF) stelt de provincie in 2023 van 18 september 2023 tot en met 5 oktober 2023 subsidie beschikbaar voor het verduurzamen van maatschappelijk vastgoed. Zij doen dit omdat de panden belangrijk zijn voor de leefbaarheid in Friesland.
Via het ontzorgingsprogramma KlimOp van de provincie Fryslân kan je als kerkeigenaar gebruik maken van de kennis en inzet van experts bij het verduurzamen van (kleine) gebouwen met een maatschappelijk doel zoals bijvoorbeeld kerken.
Meer informatie over KlimOp | Fries Klimaat OntzorgingsProgramma
Een energie inspectie met aanbevelingen vraag je aan bij Monumentenwacht Fryslân. Tegelijk met de inspectie wordt gekeken naar de bouwkundigde staat van het gebouw.
De monumentenwacht is er voor rijksmonumenten, gemeentelijke monumenten en objecten met cultuurhistorische waarde.
Voor sommige duurzaamheidsmaatregelen is een vergunning nodig. Check of je voor de maatregelen een vergunning nodig hebt via het Omgevingsloket.
Of neem contact met ons op:
- Helpdesk Kerken Súdwest-Fryslân, via kerken@sudwestfryslan.nl of bel met 14 0515.
- Team Vergunningen, via het contactformulier of bel met 14 0515.
Het Cultuurfonds voor Monumenten verstrekt leningen met lage rente. Dit wordt uitgevoerd door het Nationaal Restauratiefonds. Deze leningen zijn voor restauratie, herbestemming en verduurzaming van:
- gemeentelijke monumenten
- provinciale monumenten
- karakteristieke panden (volgens bestemmingsplan, omgevingsplan of de provinciale cultuurhistorische kaart)
Maak het investeren in duurzaamheid makkelijker. Op de website van Toekomst Religieus Erfgoed staat een uitgebreid overzicht vinden van alle mogelijke subsidies en stimuleringsmaatregelingen om eigenaren te helpen hun kerkgebouw duurzamer te maken.
Nevenactiviteiten
De grootste kans van slagen heeft een activiteit die past bij de mienskip en bij de kerk. Alles wat te maken heeft met bezinning sluit aan bij kerken in het algemeen. Ga ook uit van het eigenheid van de kerk. De bouwstijl bijvoorbeeld, het interieur, de geschiedenis van de kerk en zijn omgeving en de verhalen.
Door nevenactiviteiten te kiezen met en voor de mienskip, zorg je voor een aanvulling voor dorp of stad. Ook ontstaat zo draagvlak, mensen die erachter staan, die trots zijn en de handen uit de mouwen willen stekken. Betrek ook dorps- of stadsbelangen bij je plannen!
Wat doen anderen al? Concurreren we niet of is het juiste een mooie aanvulling? Zoek aansluiting bij bestaande routes, projecten of evenementen. Of zet iets nieuws op met andere kerken of dorpen.
Soms is subsidie mogelijk voor een culturele nevenactiviteit. Bijvoorbeeld vanuit het Iepen Mienskipfûns (IMF) van de provincie Fryslân.
Deur op slot? Jammer, want vaak is een kerkinterieur de moeite van het bekijken waard. De Raad van Kerken van Friesland startte in 2004 Tsjerkepaad. Het begon met 25 kerken, nu doen er meer dan 260 kerken in Friesland mee aan de openstelling. In 2019 hebben ruim 63.000 mensen een bezoek gebracht aan één van de deelnemende Friese kerken.
Het platform is opgezet door de Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed en biedt onder andere:
- nieuws
- opinie
- kennis
- ruimte voor discussie
- verbinding over voortgaand gebruik
- hergebruik van religieus erfgoed
- nevenbestemming van religieus erfgoed
Meer informatie over het Platform Toekomst Religieus Erfgoed
Op de website van Visit Friesland vind je interessante informatie en beelden van de binnen- en buitenkant van kerken in Friesland. Als aanleiding voor een bezoek of andersom: een bordje met QR-code bij jouw kerk leidt bezoekers naar jouw pagina op deze website. Ook is er een activiteitenagenda.
Herbestemming
Vul een kerkenpaspoort met ons in. Dit is een handig gespreksmiddel voor het bepalen van een herbestemming van jouw kerk.
Belangstelling? Neem contact op met de Helpdesk Kerken Súdwest-Fryslân via kerken@sudwestfryslan.nl. Of bel met 14 0515.
De grootste kans van slagen heeft een herbestemming die past bij de mienskip en bij de kerk. Alles wat te maken heeft met bezinning sluit aan bij kerken in het algemeen. Ga ook uit van het eigenheid van de kerk. De bouwstijl bijvoorbeeld, het interieur, de geschiedenis van de kerk en zijn omgeving en de verhalen.
Door een kerk een passende nieuwe functie te geven met en voor de mienskip, zorg je voor een aanvulling voor dorp of stad. Ook ontstaat zo draagvlak, mensen die erachter staan, die trots zijn en de handen uit de mouwen willen stekken. Betrek ook dorps- of stadsbelangen bij je plannen.
Dit kenniscentrum helpt bij het tot stand brengen van duurzame herbestemmingen met zo beperkt mogelijk kosten. Zij doen dit met respect voor de monumentale waarden en met optimale inzet van subsidies en financieringsregelingen. Herbestemmingsverkenningen en haalbaarheidsonderzoeken kunnen hier deel van uitmaken.
Het kenniscentrum is een samenwerkingsverband van stichting DBR, Steunpunt monumentenzorg Fryslân en Steunpunt Erfgoed Drenthe.
Het Museum Catharijneconvent helpt je bij vragen over kerkinterieurs en religieuze voorwerpen. Erfgoedspecialisten van dit museum adviseren of begeleiden bij beheer en behoud, culturele waardebepaling en herbestemming.
Welke (nieuwe) bestemmingen mogen er in jouw kerk? Elk pand heeft een bestemming die is vastgesteld in een bestemmingsplan. Dit plan geeft aan hoe de grond gebruikt mag worden en wat er gebouwd mag worden.
Vind de bestemming van jouw kerk op de website van Ruimtelijke Plannen
Het Nationaal Restauratiefonds (NRF) ondersteunt financieel ook bij het verduurzamen van een rijksmonument. Via het NRF zijn subsidies, leningen met lage rente en hypotheken mogelijk.
Het Cultuurfonds voor Monumenten verstrekt leningen met lage rente. Dit wordt uitgevoerd door het Nationaal Restauratiefonds. Deze leningen zijn voor restauratie, herbestemming en verduurzaming van:
- gemeentelijke monumenten
- provinciale monumenten
- karakteristieke panden (volgens bestemmingsplan, omgevingsplan of de provinciale cultuurhistorische kaart)
Voor rijksmonumenten heeft de Provincie Fryslân een subsidieregeling. Deze regeling wijzigt jaarlijks en kan voor onderhoud, restauratie of herbestemming zijn. De aanvraag is 1 keer per jaar open. Meestal kun je vanaf de 1e week van september een aanvraag doen.
Meer informatie over subsidieregelingen van de Provincie Fryslân
De rijksdienst voor Cultureel Erfgoed heeft een herbestemming subsidieregeling voor karakteristieke gebouwen zoals kerken.
Het coördinatiepunt Fryske Tsjerken adviseert over het behoud van de kerk. Het team heeft een grote flexibele schil van experts en kunnen worden ingezet als intermediair tussen kerkelijke en burgerlijke gemeente.
Meer informatie over of contact met het Coördinatiepunt Fryske Tsjerken
De Vereniging van Beheerders van Monumentale Kerkgebouwen (VBMK) helpt bij het zoeken naar een goede herbestemming. In een stappenplan op hun website komen alle aandachtspunten langs die bij een herbestemming komen kijken.
Voor kerkgebouwen met een monumentale status gelden extra regels bij verbouwing. Bij restauraties die verder gaan dan regulier onderhoud en waarbij sprake is van vervanging van bestaand materiaal is vaak ook een vergunning nodig. Check of de werkzaamheden vergunning plichtig zijn via het Omgevingsloket.
Of neem contact met ons op:
- Helpdesk Kerken Súdwest-Fryslân, via kerken@sudwestfryslan.nl of bel met 14 0515.
- Team Vergunningen, via het contactformulier of bel met 14 0515.
Verkopen
Verliest een kerkgebouw de religieuze functie? Wanneer er draagvlak in de buurt of in het dorp is voor behoud van het gebouw, kan onderbrengen van het eigendom in een (dorps)stichting een oplossing zijn. Zo kan het gebouw een maatschappelijke functie houden. Spreek voor het onderzoeken van het draagvlak eens met dorpsbelang of met onze dorpencoördinator.
De Stichting Alde Fryske Tsjerken wil voorkomen dat monumentale kerkgebouwen verdwijnen. Zij nemen in bijzondere gevallen kerken in eigendom. Ook zorgt deze stichting voor een neven- of nieuwe bestemming zodat de kerken blijven bestaan.
Het coördinatiepunt Fryske Tsjerken adviseert over het behoud van de kerk. Het team heeft een grote flexibele schil van experts en kunnen worden ingezet als intermediair tussen kerkelijke en burgerlijke gemeente.
Meer informatie over of contact met het Coördinatiepunt Fryske Tsjerken
Een kerk verkopen is heel specifiek. Sommige makelaars zijn gespecialiseerd in de verkoop en aankoop van kerkgebouwen.
Het Nationaal Restauratiefonds (NRF) ondersteunt financieel bij onderhoud, restauratie, herbestemmen, verduurzamen of de aankoop van rijksmonumenten of gemeentelijke monumenten. Via de NRF zijn leningen en hypotheken met een lage rente mogelijk. Ook helpen ze bij subsidies.